“Möminlərin anası” ləqəbi barədə şübhəyə cavab (Əhzab surəsi 6)

Bu məqaləmizdə müxaliflərimizin Əhzab surəsi 6-cı ayə barəsində şiələrə qarşı etdikləri iraddan söhbət açacaq və şübhəyə cavab verməyə çalışacağıq. Belə ki, Allah təala Qurani-Kərimdə Əhzab surəsinin 6-cı ayəsində buyurur:

النَّبِيُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنفُسِهِمْ وَأَزْوَاجُهُ أُمَّهَاتُهُمْ وَ أُوْلُو الْأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَى بِبَعْضٍ فِي كِتَابِ اللَّهِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُهَاجِرِينَ إِلَّا أَن تَفْعَلُوا إِلَى أَوْلِيَائِكُم مَّعْرُوفًا كَانَ ذَلِكَ فِي الْكِتَابِ مَسْطُورً

“Peyğəmbər möminlərə onların özlərindən daha yaxındır. Zövcələri isə möminlərin analarıdır. Qohumlar Allahın kitabında bir-birlərinə möminlərdən və mühacirlərdən daha yaxındır. Dostlarınıza yaxşılıq etmək isə istisnadır. Bunlar Allahın kitabında yazılmışdır”.

Müxaliflərimiz bu ayəyə istinad edərək deyirlər ki, ayədə “muminin” (möminlər) kəliməsi keçib və Peyğəmbərin (sallalahu əleyhi və alih) zövcələri möminlərin anasıdır. Nəticədə, kim Peyğəmbərin (sallallahu əleyhi və alih) zövcələrini möminlərin anası ünvanıyla qəbul etməsə, deməli həmin şəxs iman dairəsindən xaricdədir. Bu irada cavab vermək üçün iki müqəddimə quracağıq.

Birinci müqəddimə

Birinci müqəddimədə deyirik ki, müqəddəs Qurani-Kərimdə “möminlər”, “mömin”, “iman gətirənlər” kəlimələri heç də həmişə həqiqi imana dəlalət etmir. Əksinə, bəzi yerlərdə sırf “La ilahə illəllah” cümləsiylə gerçəkləşən zahiri İslama da dəlalət edir. Necə ki, Nisa surəsinin 136-cı ayəsində buyurulur:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ آمِنُواْ بِاللّهِ وَ رَسُولِه

“Ey iman gətirənlər, Allaha və Onun rəsuluna iman gətirin...”

Ayənin əvvəlində “iman gətirənlər” keçmiş zamana dəlalət edir. Yəni o şəxslər ki, artıq iman gətiriblər. Lakin daha sonra yenidən əmr şəklində “iman gətirin” deyə ayə davam edir. Felin ikinci dəfə əmr şəklində işlənməsi buna görədir ki, ayənin xitab etdiyi şəxslər Allaha və Peyğəmbərə (sallallahu əleyhi və alih) həqiqi iman gətirməmişdilər. Əksinə, onların imanı qeyd etdiyimiz kimi zahiri İslamdan ibarət idi. Bu mətləb haqqında əhli-sünnə alimlərinin çoxusu öz kitablarında qeyd etdiklərimizi təyid etmişlər. Lakin, ixtisara riayət edərək biz iki alimin sözünü nəql edəcəyik. İbn Teymiyyə “Məcmuul-fətava” kitabında yazır:

فالخطاب بالإيمان يدخل فيه " ثلاث طوائف " : يدخل فيه المؤمن حقا ويدخل فيه المنافق في أحكامه الظاهرة وإن كانوا في الآخرة في الدرك الأسفل من النار ; وهو في الباطن ينفي عنه الإسلام والإيمان وفي الظاهر يثبت له الإسلام والإيمان الظاهر ; ويدخل فيه الذين أسلموا وإن لم تدخل حقيقة الإيمان في قلوبهم ; لكن معهم جزء من الإيمان والإسلام يثابون عليه

“İman kəliməsiylə xitab edildikdə bura 3 dəstə daxil olur. Bura həqiqətən iman gətirənlər daxildir. Həmçinin, zahiri hökmlərdə münafiq olanlar da daxildir. Baxmayaraq ki, onlar axirətdə cəhənnəmin ən dibində olacaqlar. Münafiq odur ki, onun üçün zahiri olaraq iman və İslam sabitdir. Lakin, daxilən onda İslam və iman yoxdur. Bura daxil olan 3-cü dəstə o şəxslərdir ki, onlar müsəlman olublar. Lakin, imanın həqiqəti onlarına qəlblərinə daxil olmamışdır. Buna baxmayaraq onların da İslamdan və imandan bir payı vardır və buna görə mükafatlandırılarlar”.[1]

Vəhhabi alimlərindən olan İbn Teymiyyə burada dediyimiz mətləbi təyid etdi ki, iman deyildikdə həmişə həqiqi iman nəzərdə tutulmur. Bu barədə fikir bildirən digər bir alim isə sünnilərin məşhur müfəssirlərindən biri Fəxr Razidir. Belə ki, o, yazır:

في الآية إشكال ، وهو أن كثيرا من المفسرين حملوا السلم على الإسلام ، فيصير تقدير الآية : يا أيها الذين آمنوا ادخلوا في الإسلام ، والإيمان هو الإسلام ، ومعلوم أن ذلك غير جائز ، ولأجل هذا السؤال ذكر المفسرون وجوها في تأويل هذه الآية

أحدها : أن المراد بالآية المنافقون ، والتقدير : يا أيها الذين آمنوا بألسنتهم

“Ayəyə irad gəlir. Belə ki, müfəssirlərin çoxu burada olan “iman gətirin” kəliməsini İslam kimi yozurlar. Bu zaman ayənin mənası bu cür olur: “Ey iman gətirənlər, İslama daxil olun”. İman elə İslamdır və məlumdur ki, bu cür yozum caiz deyildir. Buna görə də müfəssirlər ayənin yozumunda bir neçə vəch zikr etmişlər. Onlardan biri budur ki, “iman gətirənlər”-dən məqsəd münafiqlərdir. Yəni, “Ey dili ilə iman gətirənlər” (Yəni münafiqlər).[2]

Bununla da isbat etdik ki, “möminlər” kəliməsi hər zaman həqiqi iman mənasında işlənmir. Əksinə bəzi yerlərdə münafiqlərə, zahiri müsəlmanlara da “möminlər” deyə xitab edilə bilər.

Bu dediklərimizdən yola çıxaraq belə bir sual veririk: Peyğəmbərin (sallallahu əleyhi və alih) kəlimeyi-şəhadəti demiş bütün müsəlmanlar üzərində vilayəti var, yoxsa, bu vilayət yalnız həqiqi iman gətirmiş müsəlmanlarla məhduddur? Əlbəttə ki, Peyğəmbərin (sallallahu əleyhi və alih) bütün müsəlmanlar üzərində vilayəti vardır. Bu mətləbin özü də bir sübutdur ki, ayədə keçən “möminlər” kəliməsindən məqsəd heç də yalnız və yalnız həqiqətən iman gətirmiş möinlər deyildir.

Qeyd etmişdik ki, iki müqəddimə ilə cavab verəcəyik. İndi isə keçirik ikinci müqəddiməyə.

İkinci müqəddimə

Əgər bir qədər araşdırsaq görərik ki, ayənin nazil olma səbəbi möminlərə Peyğəmbərin (sallallahu əleyhi və alih) zövcələrinin onların anası olduqlarını bildirmək deyil, əksinə ayədən məqsəd Peyğəmbərin (sallallahu əleyhi və alih) zövcələrinin möminlərə (anaları kimi) haram olduqlarını bildirməkdir. Beləliklə, Allah təala bu ayəylə bildirir ki, Peyğəmbərin (sallallahu əleyhi və alih) zövcələri möminlərə haramdır və möminlər onlarla evlənə bilmzələr. Necə ki, Əhzab surəsi 53-cü ayədə buyurulur:

وَمَا كَانَ لَكُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ وَلَا أَنْ تَنْكِحُوا أَزْوَاجَهُ مِنْ بَعْدِهِ أَبَدًا

“Sizə Allahın elçisini narazı salmaq, vəfatından sonra onun həyat yoldaşları ilə izdivac etmək qətiyyən yolverilməzdir”.

Dediyimizin isbatı üçün yenə də əhli-sünnə kitablarına müraciət edirik. Sünnilərin böyük alimlərindən olan Beyhəqi öz kitabında belə bir bab açır: “Peyğəmbərə məxsus olan, xanımlarının möminlərinin anası olması və onlarla evlənməyin bütün aləmlərə haram olması babı”.[3] Həmçinin, məşhur alimlərdən olan Suyuti özünün “əd-Durrul-mənsur” kitabında yazır:

في قوله : وأزواجه أمهاتهم يقول : أمهاتهم في الحرمة، لا يحل لمؤمن أن ينكح امرأة من نساء النبي صلى الله عليه وسلم في حياته إن طلق، ولا بعد موته، هي حرام على كل مؤمن كحرمة أمه

“İbn Əbi Hatəm “Peyğəmbərin zövcələri möminlərin analarıdır” cümləsi haqqında deyir ki, Peyğəmbərin zövcələri haram olmaları baxımından onların anası kimidir. Yəni bir möminə halal deyildir ki, Peyğəmbər (sallallahu əleyhi və alih) həyatda olarkən, hətta boşasa belə və həmçinin, Peyğəmbərdən sonra Peyğəmbərin (sallallahu əleyhi və alih) xanımlarından biriylə evlənsin”.[4]

Həmçinin, Suyuti digər bir yerdə belə yazır:

وأزواجه أمهاتهم في حرمة نكاحهن عليهم

“Peyğəmbərin zövcələri onlarla nikah bağlamaqda möminlərin anaları kimdir” (Yəni necə ki, möminin anasıyla nikah bağlaması haramdır, Peyğəmbərin zövcələri də bu məsələdə möminlərin anası kimidir).[5]

Gördüyünüz kimi Suyuti də bu ayəyə qeyd etdiyimiz kimi məna vermişdir. İndi isə digər müfəssir Qurtubinin Qutadədən nəqlinə baxaq. O, öz təfsirində Qutadədən belə nəql edir:

عن قتادة أن رجلا قال : لو قبض رسول الله صلى الله عليه وسلم تزوجت عائشة ، فأنزل الله تعالى : وما كان لكم أن تؤذوا رسول الله الآية . ونزلت : وأزواجه أمهاتهم

“Qutadədən nəql olunur: “Bir kişi (Həmin şəxs Təlhə idi) dedi: “Peyğəmbər vəfat etsəydi, ondan sonra Aişə ilə evlənərdim”. Sonra Allah bu ayəni nazil etdi: “Sizə Allahın elçisini narazı salmaq, vəfatından sonra onun həyat yoldaşları ilə izdivac etmək qətiyyən yolverilməzdir”.[6]

Əhli-sünnə məzhəb imamlarından olan İmam Şafei də Peyğəmbərin (sallallahu əleyhi və alih) zövcələrinin möminlərin anaları olmalarının mənası haqqında yazır:

فقَوْلُهُ {أُمَّهَاتُهُمْ} يَعْنِي فِي مَعْنًى دُونَ مَعْنًى وَذَلِكَ أَنَّهُ لَا يَحِلُّ لَهُمْ نِكَاحُهُنَّ بِحَالٍ وَلَا يَحْرُمُ عَلَيْهِمْ نِكَاحُ بَنَاتٍ لَوْ كُنَّ لَهُنَّ كَمَا يَحْرُمُ عَلَيْهِمْ نِكَاحُ بَنَاتِ أُمَّهَاتِهِمْ اللَّاتِي وَلَدْنَهُمْ أَوْ أَرْضَعْنَهُمْ

“Peyğəmbərin zövcələri möminlərin analarıdır cümləsinin mənası budur ki, yəni möminlərə hər bir halda Peyğəmbərin zövcələri ilə evlənmək haramdır. Lakin, Peyğəmbərin zövcələrinin qızları ilə evlənmək haram deyildir. Necə ki, möminlərə analarının dünyaya gətirdiyi və ya süd verdiyi qızlarla evlənmək haram olurdu” (Yəni baxmayaraq ki, möminlərə analarının dünyaya gətirdiyi və ya süd verdiyi qızlarla evlənmək haramdır. Lakin, Peyğəmbərin zövcələri möminlərin anaları kimi olsalar da onların qızları ilə evlənmək haram deyildir).[7]

Dediyimiz mətləbin, yəni, bu ayənin nüzul səbəbinin möminlərə onların Peyğəmbərin (sallallahu əleyhi və alih) zövcələri ilə evlənməyin haram olmasını bildirmək olduğunu əhli-sünnə alimlərinin kitablarından isbat etdik. Bu qədər dəlil gətirməklə kifayətlənirik. Yenə də ikinci müqəddiməni bildikdən sonra belə bir sual veririk. Peyğəmbərin zövcələriylə nikah etməyin haramlığı bütün müsəlmanlara aiddir, yoxsa bu haramlıq yalnız həqiqi iman gətirmiş şəxslərlə məhdudlaşır? Cavab budur ki, bu nikah bütün müsəlmanlara haramdır. Nəinki, yalnız həqiqi iman gətirmiş möminlərə.  Yuxarıda qeyd etdiyimiz mətləbi isbat edən dəlillərdən biri də budur.

Nəticə

Xülasə olaraq bu məqaləmizin nəticəsi kimi iki mətləbi sabit etdik. Onlardan birincisi budur ki, “möminlər” ləfzi həmişə hər yerdə həqiqətən iman gətirmiş şəxslərə yox, bəzən də münafiqlərə dəlalət edir. Çünki, onlar da zahirən iman gətirmiş sayılırlar. Buna görə də ayədə “Ummul-muminin” (möminlərin anası) deməklə Peyğəmbərin zövcələrinin yalnız həqiqi iman gətirmişlərin anası olduğu yox, əksinə münafiqlərin, fəsad törədənlərin də anası olduğu isbat oluna bilər. Çünki, qeyd etdiyimiz kimi iman ümumi bir addır ki, bəzən münafiqə da şamil ola bilir. Bu birinci mətləb idi. İkinci olaraq isbat etdik ki, ayənin nazil olma səbəbi o deyildir ki, insanlara çatdrılsın ki, Peyğəmbərin (sallallahu əleyhi və alih) zövcələri möminlərin analarıdır (fəzilət baxımından və s.). Əksinə, ayə ona görə nazil olmuşdur ki, Peyğəmbərin (sallallahu əleyhi və alih) zövcələri ilə evlənməyin möminlərə haram olmasını bəyan etsin. Həmçinin, məlumdur ki, zövcələrin ölümündən sonra bu hökm də aradan qalxır. Lakin, Peyğəmbərin (sallalahu əleyhi və alih) zövcələrinə ehtiram etmək və onları uca tutmağa gəlincə, bizim etiqadımız budur ki, onlara hörmət etmək və uca tutmaq vacibdir. Amma Qurani-Kərimə baxdıqda görürük ki, müqəddəs kitabımız ehtiramın və təzimin şərtini təqva olaraq açıqlayır. Əgər Peyğəmbərin (sallallahu əleyhi və alih) zövcələri Nuh və Lut (əleyhimassalam) peyğəmbərin zövcələri kimi irtidad və ya küfrə düçar olsalar, bu halda Quran onların əzəmətli tutulmasını və ehtiram olunmasını qadağan edir. Əksinə, bu cür azğınlıqlara düçar olmuş şəxslərdən Allaha yaxınlaşmaq qəsdiylə bəraət etmək vacibdir. Allah bizləri doğru yolda sabitqədəm etsin.

 

 “Burhan” kanalı

Tərcümə etdi: Baqir Cəfəri

Besiret.az