İbrahim İsmayılı nə üçün qurbangaha aparırdı?

Bu gün dinsiz kütlə tərəfindən ən çox ələ alınan və tənqid edilən məsələlərdən biri də hz. İbrahimin öz oğlu İsmayılı qurban kəsmək üçün dağa aparması hadisəsidir. Bu hadisə həm Tövratda, həm də Quranda təxminən eyni formada keçir. Əvvəla hadisənin necə olduğuna və İbrahimin öz oğlunu nə üçün qurban kəsmək istəməsinə baxaq.

Tövratda Yaradılış 22-də qeyd edilir:

Bir müddət sonra Allah İbrahimi sınağa çəkdi. O “Ey İbrahim!” deyə çağırdı. İbrahim “Buradayam!” dedi. Allah dedi: “Sevdiyin yeganə oğlunu – İshaqı götürüb Moriya torpağına get. Orada sənə göstərəcəyim bir dağda oğlunu yandırma qurbanı olaraq təqdim et”. İbrahim səhər tezdən qalxdı və eşşəyini palanladı. Özü ilə iki nökərini və oğlu İshaqı götürdü. O, yandırma qurbanı üçün odun yardı və qalxıb Allahın dediyi yerə yollandı. İbrahim üçüncü gün başını qaldırıb uzaqdan o yeri gördü. O, nökərlərinə dedi: “Siz eşşəklə birlikdə burada qalın, mən uşaqla oraya gedəcəyəm. Səcdə edib, yanınıza qayıdarıq”.

Qurani-Kərimin Səffat surəsində isə hadisə belə qeyd olunur:

102: Uşaq onunla gəzəsi yaşa çatdıqda İbrahim: “Ey oğlum! Mən yuxuda səni qurban kəsdiyimi görürəm. Sən bu barədə nə fikirləşirsən?” - dedi. Uşaq: “Atacan, sənə əmr olunanı et! İnşallah, mənim səbirlilərdən olduğumu görəcəksən”, - dedi.

İstər Tövrata, istərsə də Qurana baxdığımız zaman biz görürük ki, İbrahimin öz oğlunu qurbangaha aparma səbəbi Allahın ona əmridir. Bunu İbrahimdən Allah istəyir, İbrahim bu əmrə tabe olur və oğlu da tabe olaraq atasıyla gedir. Ardınca hər iki dinin müqəddəs kitabına əsasən Allah oraya bir qoç göndərir və İbrahim öz oğlunu deyil, qoçu qurban kəsir.

İbrahimin öz oğlunu qurbangaha aparması pis əxlaqdırmı?

Ateistlərin İslama və digər səmavi dinlərə qarşı yönəltdiyi əsas iddialardan biri də budur ki, İbrahimin öz oğlunu qurban kəsmək istəməsi pis əxlaqa nümunədir və vəhşilikdir. Bu məsələni bir neçə aspektdən ələ almalıyıq.

1.Əvvəla ateist bir şəxsin pis və ya yaxşı əxlaqdan danışması olduqca absurd və əbəsdir. Çünki, əgər Allah yoxdursa, o halda əxlaqı müəyyən edən yeganə faktor insan beynidir. Yəni, bir şeyin pis əxlaqa və ya yaxşı əxlaqa nümunə olduğunu ancaq insan öz beyninə əsasən deyə bilər. Bu halda da dünyada mütləq əxlaq anlayışı aradan çıxmış olur. Hər kəsin özünə xas pis və yaxşıları olmuş olur. Bu təqdirdə heç bir ateist heç bir hadisəyə “bu pis əxlaqdır” ya da “bu yaxşı əxlaqdır” deyə bilməz. Bir insanın beyninin yaxşı kimi qavradığı müddəanı başqa insan pis kimi qavraya bilər. Bir ateistin deyə biləcəyi maksimum fikir bu ola bilər ki, “bu hadisə mənə pis görünür, amma ümumilikdə pis deyə bilmərəm.”

2. Bu hadisəni ələ aldıqları zaman ateistlərin düşdüyü əsas xətalardan biri budur ki, İbrahim öz oğlunu qurban kəsmədiyi halda, kəsmiş kimi anlayırlar və vəhşilik adı verirlər. Əgər İbrahim öz oğlunu kəssəydi o zaman hadisədə vəhşilik varmı ya yoxmu üzərində danışmaq mümkün olardı, lakin belə bir hadisə baş verməyib. İbrahim öz oğlunu qurban kəsməyib.

3. İbrahimin öz oğlunu qurban kəsdiyini fərz etsək belə, yenə də hadisəyə pis əxlaq demək mümkün olmur. Qurban etmək tək öz əllərinlə öldürmək deyil. İnsan müəyyən dəyərləri uğrunda nələrisə qurban edə bilir. İbrahim öz dəyəri olan Allahı üçün bunu etdi. O bir peyğəmbər idi və Allahın əmrinə tabe oldu. Allah onun üçün dəyər idi. Başqa insanlar da başqa dəyərlər üçün övlad qurban verirlər. Məsələn, bir ana vətəni üçün öz oğlunu döyüşə göndərir və oğlu şəhid olduqda “vətən sağolsun” deyir. Bu zaman bu hadisəyə pis əxlaq nümunəsi deyə bilərikmi? Nəticədə hər iki hadisədə övlad qurban edilir. Birində Allah üçün, digərində isə vətən üçün. Bəs bu zaman bunların birinə pis, digərinə yaxşı deməkdə əsasımız nədir? Bu iki nüansı bir-birindən ayıran faktor hansıdır? Burada heç bir əsas yoxdur. Sadəcə qərəz vardır.

Nəticə: Ateistlər bu hadisəyə pis deyə bilməzlər, çünki 1. Ateist insan üçün mütləq əxlaq mümkün deyil. 2. Bu hadisədə övlad qurban verilmir. 3. Eyni nəticəni verən başqa hadisələrə yaxşı deyirik.

İsmayıl qurbanının tarixdəki müsbət tərəfi

Bildiyiniz kimi tarixin qədim səhifələrində insanlar qurban edilirdi və bu qurban vermələrin də bir çoxu məhz din adı altında baş verirdi. Qədim Amerika tayfalarından Orta Şərqə qədər dünyanın hər bir yerində bu formada rituallar mövcud olmuşdur. Məsələn qədim Misirdə kralın ölümüylə birlikdə xidmətçilər də öldürülürdü ki, ölümdən sonrakı həyatda da ona xidmət etsinlər.(1) Yaxud slavyanlar rus paqan tanrıları üçün qurbanlar kəsir, onu razı salırdılar.(2) Bunu ancaq 10-cu əsrdə Müqəddəs Vladimir Vəftizçi qadağa edə bildi. Xristian Vladimir rus paqan tanrılarına qurban verməyi ölkədə tamamilə məhdudlaşdırdı.(3) Bu mövzuda yüzlərlə misal gətirmək olar ki, dünyanın hər bir yerində insanların qurban verilməsi mövcud olmuşdur. Bu ritualın nə zaman başlaması dəqiq bilinməsə də, Avropa və Asiyada azalması bizim eranın başlamasından bir qədər öncəyə təsadüf edir. Zamanla isə tamamilə yoxa çıxdı. Bəs bunun səbəbi nə idi? İnsanların həyatının bir parçasına çevrilən insan qurbanı vermə ritualı nə üçün sıradan çıxdı?

Bunun tək səbəbi İbrahimi dinlərin ortaya çıxması və yayılması idi. İnsan qurban vermək köhnə paqan dinlərdə olduqca məşhur adət olsa da, İbrahimi dinlər buna tamamilə qarşı çıxır. Bəs bu qarşı çıxma harada yer alır? Əlbəttə ki, İbrahimin öz oğlunu qurban verməyə apardığı qissədə. Tövrat və Quranda yer alan bu qissə insan qurban verməyə tamamilə qarşı çıxır və bu dinlərin yayıldığı coğrafiyalarda bu adət tamamilə sıradan çıxdı. Allah bir çox zaman insanlara deyəcəyi şeyləri öz peyğəmbərlərində göstərir əvvəl. Məsələn, Allah görünə bilməyəcəyini insanlara necə çatdırdı? Rəsulu hz. Musa Allahdan görünməsini istədi və Allah dağa təcalla etdiyi zaman oradakı hamının huşu itdi. Beləliklə peyğəmbərinin vasitəsilə Allah bir mövzunu praktiki olaraq insanlara çatdırdı. Göstərdi ki, Allah görünən bir varlıq deyil. Eləcə də İbrahimin misalı belədir. Allah öz rəsulu hz. İbrahimi oğlunu qurbangaha gətirməyə məcbur etdi. Ondan sonra isə bir qoç verərək izah etdi ki, insan qurban ediləcək varlıq deyil. Bu misal təkcə İbrahim üçün deyildi, bütün insanlıq üçün idi. Allah bu hadisəylə bizə insanın qurban kəsilməyəcəyini çatdırdı. Bununla da İbrahimi peyğəmbər sayan hər kəs bu əməldən qaçındı.

İbrahimi dinlərin çatmadığı bölgələrdə də bu dinlərin gəlməsinə qədər ritualların davam etməsi iddiaya sübutdur. Məsələn, Azteklər Amerikanın kəşfindən öncə, 1480-ci ildə piramidanın müqəddəsliyi üçün 10.00-80.00 arası insanı qurban ediblər.(4) Lakin Amerikanın kəşfiylə bölgəyə Xristianlıq gəldi və bu ritual tamamilə aradan çıxdı (svilizasiyadan uzaq qalmış qəbilələr xaric).

Bu gün İbrahimin məsələsini müzakirə edən və buna vəhşilik adı verən dinsiz kütlə bilməlidir ki, əgər İbrahim hadisəsi tarixdə olmasaydı, onların özləri də hələ övladlarını qurban kəsirdilər. Bu gün insan qurban verməyə pis baxırlarsa və vəhşilik sayırlarsa, bunu tamamilə Allaha və hz. İbrahimə borcludurlar.

Mənbələr:
1. National Geographic. April 2005. (Abydos – life and death at the dawning of Egyptian civilization)
2. Talbot Alice-Mary and Sullivan Denis F. (2005, Washington). The History of Leo the Deacon: Byzantine Military Expansion in the Tenth Century, s. 193
3. Lavrentevskaia Letopis, also called the Povest Vremennykh Let". Polnoe Sobranie Russkikh Letopisei (PSRL). 1. col. 102.
4. Ross Hassig "El sacrificio y las guerras floridas". Arqueología Mexicana, 63 nömrəli buraxılış, 2003 (tarixi jurnal): s. 46–51

Onlara.de