Qurani Kərim Peyğəmbər (s.a.v.v.)-ə iki cür nazil olub:

1. Qədr gecəsində birbaşa Peyğəmbər (s.a.v.v.)-in qəlbinə bütövlüklə nazil olub. 

Qədr surəsi, 1-ci ayə: "Şübhəsiz ki, Biz onu Qədr gecəsində nazil etdik."

Duxan surəsi, 2-ci ayə: "Açıq-aydın kitaba and olsun ki, Biz onu mübarək bir gecədə nazil etdik."

Bəqərə surəsi, 185-ci ayə: "Ramazan ayı ki, Quran onda nazil edilmişdir."

2. Peyğəmbər (s.a.v.v.)-in 23 illik peyğəmbərliyi dövründə tədricən nazil edilmişdir:

İsra surəsi, 106-cı ayə: "İnsanlara aramla (yavaş-yavaş) oxuyasan deyə, Biz Quranı hissələrə ayırıb  göndərdik. Biz onu tədriclə nazil etdik."

Furqan surəsi, 32-ci ayə: "Kafirlər dedilər: “Nə üçün Quran ona bir dəfəlik bütöv nazil olmadı?” Biz onu sənin qəlbini möhkəmləndirmək üçün tədricən nazil etdik və onu ən gözəl şəkildə (ayəbəayə) izah etdik."

Bu barədə qrammatik cəhətdən iddia edənlər də var ki, "inzal" sözü sərf elminə görə "if`al" babındadır və bir dəfəyə nazil olmağa işarədir, "tənzil" isə "təf`il" babındadır və tədricən nazil olmağa işarədir. Ancaq lüğətdə hər ikisi də maddi nazil olmaya aiddir və Quranda da bir-birinə bərabər mənada işlədilib. Məsələn, "inzal" sözü Həcc surəsi, 16; Bəqərə surəsi, 22-ci ayələrdə tədricən nazil olmağı bildirir, "tənzil" isə Furqan surəsi, 32; İsra surəsi, 106; Vaqiə surəsi, 80-ci ayələrdə birdəfəlik nazil olmanı bildirib. Yəni nəticə olaraq, bu ayırma ilə konkret olaraq "inzal" bir dəfəlik nazil olmağa, "tənzil" də tədricən nazil olmağa aiddir deyə bilmərik. 

Birbaşa nazil olmanı qəbul etməyən bəzi şəxslər iddia edir ki, Qədr gecəsində ayələr nazil olmağa başladı  və bu 23 il davam etdi. Ancaq məşhur olan budur ki, ilk ayələr Peyğəmbər (s.a.v.v.) Cəbrayıl (ə) tərəfindən peyğəmbərliyə başlamaq barədə vəzifələndirildiyi dövrdə, yəni Məbəs günü baş vermişdir. Məbəs gününün hansı gün olması barədə 3 nəzəriyyə vardır: 1. Ramazan ayında. Bu barədə cəmi 2 dənə hədis var. 2. Rəbiul-əvvəl ayının 11-i və 12-si. Bu barədə 3 hədis gəlmişdir. 3. Rəcəb ayının 27si. Bu barədə 13 hədis gəlmişdir və həmçinin Məbəs gününün məhz bu gün olmağı tarixçilər tərəfindən daha güclü ehtimaldır. 

Əvvəlki ayələrdən bu nəticəyə gəlmək olar ki, Quran artıq bir dəfə nazil olmuş və bu da o deməkdir ki, Peyğəmbər (s.a.v.v.) tədricən ayələrin enməsindən əvvəl də artıq onları bilirdi. Misal olaraq, 

Taha surəsi, 114-cü ayə: "Onun  vəhyi sənə tamamlanmayınca Quranı oxumağa tələsmə." 

Qiyamət surəsi, 16-17-ci ayələr: "Onu tələm-tələsik yadda saxlamaq üçün dilini tərpətmə!  17. Şübhəsiz ki, sənin qəlbində onun qərar tutması və dilinlə onun oxunması Bizə aiddir."

Bu ayələrdən də göründüyü kimi, ayə nazil olmazdan əvvəl və ya elə nazil olma vaxtı Peyğəmbər (s.a.v.v.) artıq onları bilirdi. Ayənin tədricən nazil olması o deməkdir ki, Cəbrayıl (ə) Allah tərəfindən icazə gətirirdi ki, indi oxuduğumuz bu ayəni insanlara da deyə bilərsən. 

Şeyx Səduq(ra) nazil olma barədə rəvayətləri araşdırıb və bütün bu nəzərləri cəm edib, Əllamə Məclisi də onun fikri ilə razılaşıb. Ona görə, Qurani Kərim əvvəlcə Löhvi Məhfuzdan Beytul Məmura Qədr gecəsində nazil olub, bu da besətdən çox əvvəl baş verib, sonra da besətdə tədricən nazil olmağa başladı. Nümunə üçün bu barədə İmam Sadiq (ə)-ın bir hədisini gətirək:

Mufəzzəl ibni Ömər İmam Sadiq (ə)-dan soruşur: 23 il ərzində vəhy necə gəlib? -Ey Mufəzzəl! Allah Quranı Peyğəmbərə (s.a.v.v.)-a Ramazan ayında verdi. Ancaq o vaxt ki, xitab haqqı çatırdı, vəhyin təbliğinə başladı və Allahın Rəsulu (s.a.v.v.) ancaq əmr və nəhy vaxtı onu xalqa aşkar etdi. Cəbrail (ə) vəhyi gətirdi və o şey ki, Peyğəmbər  (s.a.v.v.)-ə əmr olunurdu, onu təbliğ edirdi. Ayədə buyurulduğu kimi: " Onu tələm-tələsik yadda saxlamaq üçün dilini tərpətmə ". Mufəzzəl dedi: "Şəhadət verirəm ki, siz Allahın elmi ilə bilirsiniz, Onun qüdrəti ilə qadirsiniz, Onun hökmü ilə danışırsınız və Onun əmri ilə əməl edirsiniz!" Biharul-Ənvar, 89-cu cild, səh.38. 

Xülasə olaraq onu qeyd edək ki, Peyğəmbər (s.a.v.v.) Cəbrayıl (ə) vəhyi ona gətirməzdən də öncə ayələri bilirdi və Allahın izni ilə onu xalqa elan edirdi. Bəs tədricən nazil olmanın hikməti nə idi? Tədricən nazil olmada, Allah dövrü, insanların vəziyyətini nəzərə alırdı və onlarım hazır olduğu anda hökmü aşkar etməyə izn verirdi. Bəzi ayələrdə də görürük ki, insanlar sual verirdilər və cavab olaraq ayə enirdi, yəni vəhy üçün insanların o sualı verməsi gözlənilirdi. Qurani Kərimdə də buyurulduğu kimi, "Hər hansı bir qövm (toplum) öz vəziyyətini (nəfsində olanları) dəyişmədikcə (pozmadıqca) Allah da onun tövrünü dəyişməz” (Rəd surəsi, 11-ci ayə)

Bizim ümmət də hal-hazırda Allahın ən böyük Ayəsini, Qurani Kərimdən Qiyamətə qədər ayrılmayacaq ağır əmanəti gözləyir və biz sual verməsək, Mövlamızın gəlməyini istəməsək, o Ayə gec aşkar olacaq. Quran insanların arasında idi- Peyğəmbər (s.a.v.v.)-in qəlbində, sadəcə soruşmaq lazım idi ki, bəzi ayələr aşkar olsun. İmam Mehdi (əf) da aramızdadır, biz öz vəziyyətimizi dəyişməsək, Ona ehtiyaclı olduğumuzu hiss etdirməsək, Allah Onun aşkar olmasına izn verməz. Necə ehtiyaclı olmayaq ki, Quranın necə nazil olmağı barədə belə müxtəlif nəzərlər var və ən sadə məsələlərdə belə başa düşürük ki, İmamdan (ə) başqa heç kəs bizi Allahın Kitabı barədə doğru məlumatlandıra, şəkk və şübhəmizi aradan apara bilməz. Allah tezliklə Qurani Kərimi İmam Mehdi (əf)-ın mübarək dilindən öyrənməyi nəsib etsin!

(c) Mahdi.az