EQuran.az

Quran necə cəm olub?

Qurani Kərimin necə cəm olması barədə müsəlmanlar arasında fərqli nəzərlər vardır. Bu yazımızda qısa olaraq o nəzərləri qeyd edəcəyik.

İlk öncə Qurani Kərim ayələrinə diqqət edək:

Qiyamət surəsi, 17-ci ayə: "Həqiqətən, onu cəm etmək və oxutmaq bizə aiddir."

Hicr surəsi, 9-cu ayə: "Şübhəsiz ki, Quranı biz nazil etmişik və biz də onu qoruyacağıq."

Qurani Kərim Allahın hidayət kitabıdır, onun hər bir ayəsi, o ayələrin harada yerləşməyi və digər ayələrlə bağlılığı onun mənasına təsir edir. Quran Peyğəmbərimizin (s.a.v.v.) ən böyük möcüzəsidir və Quranın toplanması kimi məsuliyyətli bir işi Rəsulullah (s.a.v.v.) başlı-başına buraxa bilməzdi. O əmin olmalı idi ki, özündən sonra heç bir ayə itməyəcək, Allahın istədiyi kimi toplanacaqdı. Buna isə Peyğəmbərin (s.a.v.v.) özündən başqa heç kəs zəmanət verə bilməzdi. Bu işi özündən sonra vəhy katiblərinə və ya digər səhabələrə tapşırmaq böyük risk idi ki, buna misal olaraq tarixdən nümunələr gətirə bilərik:

Xristianlar iddia edir ki, indi əllərində olan İncillər İsa (ə)-dan bir neçə il sonra həvarilər tərəfindən yazılmışdır, məsələn, ilk İncil olan Mark İncili 40-cı ildə, son İncil Yühənna İncili isə 90-cı ildə yazıılmışdır. Hər nə qədər "Müqəddəs Ruh"-un köməyi ilə yazıldığını iddia etsələr də, faktiki olaraq İsa (ə) öz tərəfindən bir nəzarət yox idi və onlara görə də İsa (ə)-a bir kitab nazil olmamışdı, bütün İncillər İsa (ə)-dan sonra yazıldı və 4 İncil içlərindən seçilib qanuni sayıldı. Nəticədə bir-biri ilə ziddiyət təşkil edən 4 kitab birlikdə Müqəddəs Yazı sayıldı.
Peyğəmbər (s.a.v.v.) elə öz sağlığı dövründə vəhy katibi olan 40-a yaxın səhabədən biri dindən çıxmışdı. Düzdü, onun haqqında ehtimal da var ki elə bu məqsədlə dinə gəlmiş münafiq idi, amma hər bir halda Qurani Kərimi toplamaq kimi məsuliyyətli iş Peyğəmbər (s.a.v.v.)-in şəxsi nəzarəti altında, inanılmış şəxslər tərəfindən yerinə yetirilməli idi.

Zeyd ibni Sabit deyir: Biz Peyğəmbərin (s) hüzurunda kağız, ağac qabığı, dəri üzərinə yazılmış pərakəndə Quran ayələrini bir yerə yığırdıq. Hakim bu hədisi nəql etdikdən sonra deyir: Buxari və Müslim bu hədisi mötəbər hesab etmiş, lakin onu öz kitablarında nəql etməmişdir. Amma necə olursa-olsun, biz bunu Quranın Peyğəmbərin (s) zamanında yığıldığına əsaslı dəlil hesab edə bilərik. (Mustədrək. 2-ci cild, 611-ci səh).

Quranın Muhəmməd (s.a.v.v.)-dən sonra yığılmasını deyən rəvayətlərdə bir-biri ilə ziddiyyətlər vardır və Quranın dəlil kimi qəbul olunmasını şübhə altına salır. Çünki o rəvayətlərə görə, Quranı yığmaq işini öhdəsinə götürən şəxslərin kimliyi barədə fərqli versiyalar var və çox az adamın adı çəkilir, halbuki Quranı əzbər bilən on minlərlə hafiz var idi. İddia edilir ki, Yəmamə döyüşündə çox sayda hafiz öldürüldüyü üçün Quranı yığmağa başladılar, amma ən çox deyən 400 hafizin öldürüldüyünü nəql edir. Həmçinin, hər bir ayənin Qurandan hesab olunması üçün iki şahid tələb olunubmuş, amma bəzən görürük ki, Tövbə surəsinin son ayələrini qəbul edərkən elə bir şahidlə də kifayətləniblər və bu da "vahid xəbər" sayılır. Halbuki Quranın təhrifdən qorunmasına sübut kimi onun mütəvatir olmasını dəlil gətiririk. Mütəvatir- yəni bir xəbər, bir-biri ilə qabaqcadan sözləşmədən çox sayda insan tərəfindən eyni cür nəql olunur. Məsələn, Şamdan gələn ərəb də, Mədinədən gələn də Fatihə surəsini eyni cür oxuyur və onların sayı on minlərlədir. Kimsə bir dəyişiklik etmək istəsə, mümkün deyil. Quran kimi vacib məsələdə bir-iki nəfərin hafizəsinə arxayın ola bilmərik, hələ tutaq ki, bəxtimiz gətirir və onlar həqiqətən də ədalətli şəxsdirlər və Qurana heç bir dəyişiklik etmək istəməyiblər, amma xəta etmək ehtimalları vardı və bu səbəbdən də Quranın Rəsulullah (s.a.v.v.)_dan sonra toplanması barədə olan iddiaları qəbul edə bilmərik.

Eyni zamanda Quranın xəlifə Osman ibni Əfvan Əməvi tərəfindən yığılması iddiası da yanlışdır, Osmana qədər Quran yığılmış vəziyyətdə idi, Osman sadəcə fərqli ləhcələrdə olan Quranları ləğv etdirdi və ənsarın oxuduğu qiraəti əsas götürüb digərlərini aradan qaldırdı. Hətta yandırılmasını əmr etdiyi barədə rəvayətlər də vardır (Səhih, Buxari, Quranın fəzilətləri babı, 9-cu hədis.)

Həmçinin Peyğəmbər (s.a.v.v.) müsəlmanlara Quranı əzbərləməyi və xətm etməyi tövsiyyə edirdi. Hətta Əhli-Sünnətdə Quranın 3 gündən az müddətdə xətm edilməməsi barədə hədis var. (Sunən, Əbu Davud, 1394, Sunən, Tirmizi, 2949). Əgər Quran bir yerə yığılmış kitab şəklində olmasaydı, onu sadəcə eşitməklə əzbərləmək, əzbərlədiyini də unutmamaq üçün təkrarlamaq çox çətin olardı. 604 səhifəlik bir kitabı pərakəndə şəklində olan ağac, sümük, dəri və kağızdan necə əzbərləmək olardı? Hələ düşünün ki, bir surə filankəsin evindəki kağızdadı, başqa surə də birinin, heç kəsdə də bütöv şəkildə yoxdur, onda yaranacaq çətinliyi özünüz təsəvvür edin.

Quranın elə Peyğəmbər (s.a.v.v.) zamanında kitab şəklində olmasının digər bir dəlili, Səqəleyn hədisidir. Rəsulullah (s.a.v.v.) buyurub: "Mən sizin aranızda iki ağır əmanət qoyub gedirəm: Allahın Kitabı və itrətim Əhli-Beyt(ə). Əgər o ikisinə sarılsanız, məndən sonra yolunuzu azmazsınız." (Sunən, Tirmizi, 5/662, Sunən, İbni Macə, 2/432, Mustədrək, Hakim, 3/109 və s.) Əgər Qurani-Kərim pərakəndə ayələr şəklində olsaydı, onun haqqında kitab deyilməzdi. Eyni zamanda elə Qurani-Kərim ayələrinin özündə də Quran barədə "kitab" sözü işlədilir. Fatihə surəsi barədə gələn hədislərdə də onun adlarından biri "Fatihətul-Kitab" kimi keçir.

Şiə hədislərində də bu mövzuya işarə olunub. Məsələn, Qumminin təfsirində İmam Sadiq (ə)-dan gələn bir hədisdə deyilir: Rəsulullah (s.a.v.v.) Əli (ə)-a əmr etdi: " Ey Əli, Quran mənim yatağımın kənarında səhifələrdə, ipək parça və kağız üzərindədir. Quranı cəm edin və yəhudilər Tövratı məhv etdikləri kimi siz də onu məhv etməyin!" Əli (ə)-ın cəm etdiyi Quranda hansı ayənin nə vaxt, nə barədə nazil olması kimi geniş təfsiri də var idi, amma əlimizdə olan Qurani Kərimdən nə bir hərf artıq, nə bir hərf əskik idi.

Quran surələrinin hansı ardıcıllıqla barədə də müxtəlif nəzərlər vardır. Amma bu barədə həm şiə, həm də sünnilərdə gələn bir hədisi qeyd etmək yerinə düşərdi:

“Tövratın müqabilində mənə “yeddi böyük surə” verildi, Zəburun müqabilində mənə “məun” surələr verildi, İncilin müabilində mənə “məsani” surələr verildi və mən “mufəssəl” surələr ilə üstün edildim." Təfsiri-Əyyaşi, 1/25, Silsilətus-sahihə, Əlbani, 4/369). İndi əlimizdə olan Quranda da surələr məhz ölçüsünə görə, bu ardıcıllıqla yığılıb.

Pakistanlı şiə alimlərindən olan Əmin Əhsən İslahi isə bu barədə xüsusi bir nəzər bildirib. Ona görə, Qurani Kərimdə olan hər bir surənin əvvəli özündən əvvəl gələn surənin sonunun bir növ davamıdır. Məsələn, Fatihə surəsinin son ayələrində Allahdan hidayət istənilir. Bəqərə surəsinin əvvəlində isə müttəqilər üçün hidayətin Quran olması bildirilir. Bəqərə surəsinin axırında Allahın heç kimə bacardığından artıq məsuliyyət vermədiyi deyilir və dua edilir ki, bizdən əvvəlkilərə verildiyi kimi bizə də daşıya bilməyəcəyimiz yükü vermə, kafirlərə qarşı bizə yardım et. Ali İmran surəsinin əvvəlində isə Quranı hidayət üçün, özündən əvvəlkiləri təsdiqləmək üçün nazil etdiyini deyir və kafirlər üçün şiddətli əzab olduğu vurğulanır. Ali İmran surəsinin sonunda isə əlaqə saxlamağı və təqvalı olmağı əmr edir. Nisa surəsinin əvvəlində də təqvanı və qohumlarla rabitəni kəsməməyi əmr edir, sonrakı ayələrdə ailə münasibətlərini izah etməklə təqvanın nə olmasını izah edir. Sonunda isə Allahın insanları hidayət üçün bəyan etməsini və hər şeyi bilməsini deyir. Maidə surəsinin əvvəlində möminlərə əhdlərə vəfa etməyi və Allahın istədiyi hökmü verməsi xatırladılır. Maidə surəsinin sonu: " Göylərin, yerin və onların arasında olanların hökmranlığı Allaha məxsusdur və O, hər şeyə qadirdir.". Ənam surəsinin əvvəli: "Göyləri və yeri yaradan, zülmətləri və nuru var edən Allaha həmd olsun!" və s. Əlbəttə, bu bir nəzəriyyədir və müzakirə mövzusudur.

Sonda onu qeyd etmək istərdik ki, Qurani Kərimin hansı ardıcıllıqla toplanmağından asılı olmayaraq, bütün müsəlmanlar hal-hazırda əlimizdə olan Quranın Peyğəmbər (s.a.v.v) dövründən günümüzə kimi bir hərf belə artıq-əskik olmadan, olduğu kimi gəlib çatmasında həmfikirdirlər. İmam Məhdi (əf) zühur etdikdə isə Quranla bağlı bütün suallarımız cavab tapacaq, onun həqiqətlərindən faydalanıb, əmrlərini bütün yer üzündə tətbiq edə biləcəyik. Allah bizləri Quranı sevənlərdən, onu oxuyub əməl edənlərdən qərar versin!