"Bu gün dininizi sizin üçün kamil etdim, sizə olan nemətimi tamamladım və bir din olaraq sizin üçün İslamı bəyənib seçdim."

 

Bu ayə İkmal ayəsi adı ilə məşhurdur və  Qədir Xum haqqında nazil edilmişdir. Allahın izni ilə bu məsələ barəsindəki şübhələrə cavab verəcəyik. 

 

Şiə mənbələrində elə Qədir Xum xütbəsində  də buna işarə edilmişdir: 

 

İlahi! Mənə nazil etmisən ki, özümdən sonra imamlıq və rəhbərlik sənin vəlin Əliyə(ə) məxsusdur. Mən bu hökmü bunlar üçün bəyan etdim və Əlini(ə) bu məqama, bəndələrinin dinini kamil etdiyin və onlara nemətini tamamladığın məqama təyin etdim. Onların dininin islam olmasını xoşladım və dedim:

«Hər kəs islamdan başqa bir din seçərsə, ondan qəbul olunmaz və o axirətdə ziyankarlardandır». (Ali-İmran surəsi, 85-ci ayə)

İlahi! Səni şahid tuturam ki, sənin əmrini təbliğ edib bəndələrinə çatdırdım.

Camaat! O ulu Allah, onun imamlığı ilə sizin dininizi kamil etdi. 

 

Ehticac, Təbərsi, cild 1 səh. 66, Rovzətul-vaizin, cild 1 səh. 9

 

Əbu Səid Xudri (ra): Rəsulullah (s.a.v.v.) bu ayə nazil olanda dedi: "Allahu Əkbər, dinin kamil olmağına, nemətin tamamlanmağına, Rəbbimin risalətimə və məndən sonra Əli (ə)-ın vilayətinə razılığına görə."

 

Məcməul-Bəyan, Təbərsi, cild 3 səh. 274.

Sünni mənbəsi: "Ma nəzələ minəl Quran fi Əli əleyhissəlam", Əbu Nəim İsfəhani. səh. 53. (səhihdir)

 

Sünni mənbələrində:

 

 Əbu Hureyrə dedi: Hər kim Zilhiccənin 18-də oruc tutarsa, Allah ona altı ay oruc tutmağın savabını yazar. O gün Qədir Xum günüdür, o gün, Rəsulullah (s.a.v.v.) Əli (ə)-ın əlindən tutaraq belə buyurdu: "Mən möminlərin vəlisi deyiləmmi?" -orada olanlar: "Bəli, sən beləsən ya Rəsulullah (s.a.v.v.)"- Mən kimin mövlasıyamsa, Əli (ə) də onun mövlasıdır." Ondan sonra Ömər ibni Xəttab belə dedi: "Xoş halına, xoş halına, ey Əbu Talibin oğlu, sən mənim və bütün müsəlmanların mövlası oldun." Daha sonra "Bu gün dininizi sizlərə kamil etdim..." - ayəsi nazil oldu."

 

"Tarix əl Bağdad", Xətib Bağdadi, cild 9 səh. 222 (səhihdir) 

"Tarix Diməşq", İbni Əsakir, Tərcümətu Əmirəlmuminin, cild 2, hədis 575-578, 585 (iki ayrı təriqlə (kanaldan) nəql edib, hər ikisi səhihdir)

 

bu hədisləri təkrar olaraq bir çox sünni təfsirçiləri öz təfsirlərində gətirmişlər, amma əsas mənbə bu kitablardı deyə ixtisara riayət edirik və bunlarla kifayətlənirik. 

 

Təbii ki, bu mövzuda bəzi şübhələr var ki, Allahın izni ilə onlara cavab verəcəyik. 

 

1.İbni Kəsir bu ayənin Qədir Xumda nazil olması barədə hədisi nəql etsə də, bu hədisləri səhih saymır, ondan öncə nəql etdiyi Ərəfədə nazil olma barədə hədisləri səhih sayır. Əllamə Əmini "əl-Ğədir" kitabında buna cavab olaraq yazır ki, "İbni Kəsir səhih sənədlə gəlmiş bu hədisləri sırf ona görə səhih sayılan başqa hədislərin müqabilində zəif saya bilməz. Hətta o hədislər səhih olsa da, mümkündür ki, bir ayə bir neçə dəfə nazil olsun." Amma maraqlı bir fakt da var. Ərəfədə nazil olduğunu deyən hədislərdən birinə nümunə:" Yəhudilər Ömər ibni Xəttaba dedilər:" Siz bir ayə oxuyursunuz ki, əgər o ayə bizə nazil olsaydı, biz onu mütləq bayram edərdik." Ömər dedi:" Mən o ayənin harada və nə zaman endirildiyini və Rəsulullah (s.a.v.v) - in o zaman harada olduğunu bilirəm. Allaha and olsun ki, biz Ərəfədə idik." Səhih, Buxari, Kitabut Təfsir, hədis 4649

 

Diqqət etsəniz, sizcə nəyə görə bu ayənin endiyi günü bayram kimi qeyd edərdilər? Dinin kamala yetməsinə, tamamlanmağına görə. Yəni bu əzəmətli bir hadisədir və leş ətinin haramlığı kimi sadə şeylərlə din tamamlanmaz. Ömər də dərhal müdaxilə edib and içir ki, o ayə Ərəfədə nazil olub. Bu hədis kimi bir neçə hədis də var, cümə yaxud bazar ertəsi nazil olub deyə versiyaları da var və hətta guya Əli (ə) da nəql edib. Ancaq iki maraq doğuracaq ravi var: Müaviyə ibni Əbu Süfyan və Səmurət bin Cundəb. Bu şəxslər isə Əli (ə) barədə saxta məlumat yaymaqda, onun fəzilətlərini gizlətməkdə ad çıxarmışdılar. 

Hər halda, Qədir Xumda nazil olması barədə də səhih hədislər var və ən azı ikinci dəfə nazil olmaq ehtimalını qəbul etməlidirlər. Amma maraqlı bir fakt var: 

 

Sünni tarixçilərə görə Rəsulullah (s.a.v.v.) Rəbiuləvvəl ayının 12-si dünyadan köçmüşdür. ("Əl Bidayə vən Nihayə", İbni Kəsir, 6-cı cild,  hicri 11-ci ildə vəfat edənlər babı)

İbni Kəsir yazır ki, "Ərəfə günündən səksən bir gün sonra dünyadan köçmüşdür."  (Təfsir İbni Kəsir, Maidə, 3 təfsiri)

 

Fəxri Razi isə yazır ki, "Hədisçilərə görə Rəsulullah (s.a.v.v.) bu ayə nazil olandan sonra ancaq səksən bir yaxud səksən iki gün yaşadı və İslam dininin əhkamında bu ayədən sonra qətiyyən nə bir artma, nə bir nəsx, nə də bir dəyişiklik oldu.  ("Məfatihul-Ğayb", Maidə, 3 təfsiri)

 

Zilhiccənin 9-u, Ərəfə günündən Rəbiul-Əvvəl ayının 12-nə qədər səksən bir gün deyil! Ancaq Zilhiccənin 18-i, Qədir Xum günü nazil olmağını qəbul etsək, bu rəqəm düz gəlir. 

 

 

2. Ayənin əvvəli və axırı başqa mövzudadır, buna görə də dinin kamil olmasını Qədir Xuma bağlamaq düz deyil. Bu şübhə də tez-tez verilən suallardandır. Qurani Kərimdə bu cür ayələr çoxdur. Məsələn, sünnənin dəlil olmasına sübut kimi həm sünni, həm də şiələr Həşr surəsi, 7-ci ayəni göstərirlər. Ayə qənimətlər barədə olsa da, ümumi bir qanun çıxarılır və bütün hallarda Peyğəmbər (s.a.v.v) nə versə götürün, nədən çəkindirsə, çəkinin mənasını daşıyır. Həm də ayənin nəyə görə nazil edilməsi barədə gələn bütün təfsirlərdə məhz "Bu gün dinimi sizin üçün kamil etdim" hissəsindən danışılır, istər Ərəfədə nazil olmağı barədə, istərsə də Qədir Xumda. Ayənin əvvəli və axırından danışan yoxdur. Zatən o hissəni götürsən və əvvəli və axırını birləşdirsən bir məna dəyişikliyi olmayacaq, çünki tamamilə ayrıca bir mövzudur. Həmçinin təfsirçilər Maidə surəsinin Mədinədə, məhz "Bu gün dinimi sizin üçün tamamladım" hissəsinin isə Məkkə və ya Məkkə yolunda nazil edildiyini deyirlər ki, bu da o ayənin ayrıca olduğunu sübut edir. 

 

3. Ayədə leş əti, qan, donuz əti və s haram edilməsi barədə danışır və guya din bununla tamamlanır. Halbuki o şeylərin haram edilməsi barədə ayələr daha öncə də nazil edilmişdi. Bəqərə, 173, Ənam, 145, Nəhl, 115. Ayədə konkretlik var. BU GÜN kafirlər ümidlərini sizdən üzdülər. Ətlərin halal və haram olmağı kafirlər üçün bu qədər vacib bir məsələ idi? Kafirlər bu ayənin nazil olmağından iki il əvvəl, Məkkənin fəthi ilə ən böyük zərbəni almış və təslim olmuşdular. Bu dəfə elə bir şey baş verməli idi ki, daha sonuncu ümidləri də puç olsun.  Həmçinin, əgər desələr ki, bunlar nazil olan axırıncı fiqhi hökmlər idi və bunlar nazil olmaqla din tamam oldu, yanlışdır. Çünki Ərəfə günü və Qədir Xum günü arasında bir neçə fiqhi ayələr nazil olmuşdur, borc, riba və kəlalə irsi barədə ayələr kimi. Suyuti "İtqan" kitabında bu faktlara işarə edir və dinin tamamlanmağını ayədə qeyd olunan haramlara bağlamır. 

 

4. Bir şübhə də elə bu barədə deyirlər: Əgər bu ayə Qədir Xum barədə idisə, kafirlər gərək ümidlərini üzəydilər çünki açıq-aşkar nəss var idi. Onların ümidini üzməyi başqa şeyə görə idi: Rəsulullah (s.a.v.v) - in ölümünü gözləyirdilər ki, hakimiyyəti qəsb etsinlər. Ancaq Qədir Xum hadisəsi onların planlarını ləğv etdi və ikinci bir planı işə saldılar. Din düşmənləri tarix boyu açıq-aşkar nəsslərə qarşı çıxıblar və kütlə də nə qədər çox olsa belə haqqı qoyub onlara tərəf üz tutublar. 

 

Nəticə olaraq görürük ki, bu ayənin Qədir Xumda nazil olmağı barədə səhih hədislər olsa da, onun səhihliyinə qarşı bir söz tapa bilməyənlər müqabilində Ərəfə günü nazil olmağı barədə hədisləri qoyurlar, ya da ayənin təfsirində bu günün əhəmiyyətini azaltmağa çalışırlar. Ancaq insafla, təəssübsüz araşdıran hər bir şəxs bu şübhələrin yersiz olduğunu asanlıqla görər. 

 

(c) Mahdi.az